Wednesday 27 April 2011

अवताराचा बाप आणि बापाचा अवतार!

त्यांच्या निधनानंतर बरोबर दोन दिवसांनी सत्यसाई बाबा माझ्या स्वप्नात आले. आपला पुढील अवतार हा कुठल्या आंडू-पांडू तेलगु गावात नसून चक्क पुण्यात जन्माला येणार आहे आणि तो माझ्यापोटी येणार आहे असे ते म्हणाले. मी सर्व बोटे तोंडात घालून (स्वप्नात) उभा होतो. ते पुढे असेही म्हणाले, की मुलाचे नाव “प्रेम साई” असे ठेव. मी म्हंटले पण मुलगी झाली तर काय करू? त्यावर त्यांचे उत्तर तयार होते. “तू मराठी आहेस तेव्हा नुसतेच ‘प्रेमा’ अथवा ‘सई’ एवढे एकच ठेव, चालेल!”. स्वप्नात ते मराठी कसे काय बोलले हे मला कळले नाही. परंतु ते सर्वज्ञानी असल्याने त्यांना मराठी शिकायची काय गरज? कदाचित त्यांना सारखेच आंडू-पांडू बोलायचा कंटाळा आला असावा. ते तर ९६व्या वर्षी “वारणार” होते मग इतक्या लौकर कसे काय गेले हे मी विचारताच काहीही न बोलता त्यांनी हवेत हात फिरवून माझ्या हातात राख दिली. तसेच डोक्यावरचा एक केसही उपटून माझ्या हातात ठेवला आणि मूकपणे ते अंतर्धान पावले. त्यावेळी नेमकी सोन्याची अंगठी हवेतून कशी काय निघाली नाही याचे मला वाईट वाटले, गेला बाजार चांदीची तरी. पण ती स्वप्नातील राख असल्याने मी जास्त दुःख करीत बसलो नाही.

खरे सांगायचे तर मी स्वतः साई बाबांचा अवतार आहे हे मला लहानपणीच वयाच्या १० व्या वर्षी लक्षात आले होते. हे मी जाहीर करणार इतक्यात मला साई बाबांचा एक अवतार आधीच या जगात अस्तित्वात असल्याचे कळले. मग मी तो बेत रद्द केला. माझे अवतारपण लोकांना कळले नाही तरी आता माझ्या पोटच्या गोळ्यामध्ये ते आपसूक येणार आहे हे कळून मला जो आनंद झाला तो मी वर्णन करू शकत नाही! स्वप्नातून जागे झाल्यावर मी माझ्या बायकोस खडबडून उठवले. एवढ्या पहाटे काय ही कटकट म्हणून ती चिडूनच उठली. ही गोष्ट मी बायकोस सांगितली आणि तिची झोपही पळाली. माझ्या हातातील राख आणि केस बघून मात्र तिची खात्री पटली. तिला खूप आनंद झाला. बाळाचे पाय आम्हाला पाळण्यात नव्हे स्वप्नातच दिसले होते. आता बाळाच्या जडण घडणीची, पुढील आयुष्याची काळजी मिटली. होना, एका अवताराची आपण काय काळजी करणार? ते बाळ स्वयंभू होते, शिवाय १०व्या वर्षी ते स्वतःच “आपण साई अवतार असल्याचे” डीक्लेअर करणार होते. यानंतर भक्तगण काय ते बघून घेणार होते. बरं, हे भक्तगण पुण्याचे असले म्हणजे जरा खवचट असतील तेव्हा आम्ही बाहेर जाऊन त्यास गुंटकल जवळील “पुठ्ठामारती” नावाच्या गावात वाढवावे असाही एक अनाहूत सल्ला मिळाला. आम्हीं आनंदाने बाळजन्माची वाट पाहू लागलो. ती राख आणि केस आम्ही देव्हाऱ्यात ठेवला.

...आणि एके दिवशी सुमुहूर्तावर आमच्या घरी त्या अवतारी रुपाने जन्म घेतला. आम्हाला मुलगी झाली होती. मुलगी “बाबा-अवतार” होऊ शकते का हा प्रश्न मी स्वप्नातच मिटवला होता. त्या मुलीला दोन नावे ठेवली. प्रेमा आणि सई! प्रेमा आता आमच्या घरात वाढू लागली. तिच्या अवतारी रुपाची प्रचीती ती आम्हाला तिच्या चीमखड्या बोलातून करून देऊ लागली. तिची आई तिला प्रेमा म्हणत असे आणि मी सई. मी पूजेला बसलो असता तिथे येऊन ती ध्यान करत बसे. आम्हाला तर तिच्यात साक्षात बाबा दिसत असत. गाड्या, बाहुल्या, भातुकली या खेळात तर तिला रसच न्हवता. त्या ऐवजी ती साईंचे चरित्र घेऊन बसत असे. वेळ मिळेल तेव्हा (आमचे ध्यान) ध्यान करीत बसलेली दिसे. वयाच्या तिसऱ्या वर्षीच तिला गीतेचे दोन अध्याय पाठ होते. शाळेतील सर्व पाठ्य-पुस्तके रद्द करून बाबा-चरित्र, सथ्य साई भाषणे, साई वंदना, प्रशांती निलायम (अरेरे..इत्यादी) ही पुस्तके लावावीत असे तिने शाळेत सुचविले. तिला शाळेतील शिक्षकांनी (आणि काही टारगट पोरांनी) मुर्खात काढले. योग्य वेळ येताच त्यांना त्यांची चूक कळेल म्हणून आम्ही गप्प बसलो. शेवटी या जगात थोर महात्म्यांना कष्टातच दिवस काढावे लागतात. त्याला आपण सामान्य माणसे काय करणार?
सई अवतारी स्त्री आहे हे गुपित आम्ही कुणाला सांगितले नव्हते. एक गोष्ट आमच्या लक्षात आली की, केसांच्या बाबतीत सई बापाच्या वळणावर जाऊ लागली. तिच्या डोक्यावर फारसे केसच उगवेनात. मग तिचे केस कुरळे करण्यासाठी आम्ही एका डॉक्टरला भेटलो. केस प्रत्यारोपणाची प्रक्रिया करून सईच्या डोक्यावर कुरळे केस येऊ लागले. आम्ही हरखून गेलो. ज्यांना तिच्या अवताराची कल्पना नव्हती ते लोक आमची चेष्टा करायला लागले. पण शेवटी ते सामान्य लोकच, त्यांना काय कळणार हिऱ्याची पारख. काही लोक तर “अवतार” हा शब्द तिच्या केसांकडे बोट दाखवून कुचेष्टेने वापरायला लागले. आम्हाला संताप येत असे. पण थोर लोकांचे बालपण असेच वाळीत टाकल्यासारखे असल्याने, त्यांच्या आई-बापांचाही इलाज नसतो.
 
सहाव्या वर्षानंतर आलेल्या मे महिन्याच्या सुट्टीत आम्ही तिला जादूगार परमवीर यांचेकडे काही जादू शिकावयास पाठविले. त्यातही आम्ही हवेतून वस्तू काढून दाखवण्याच्या जादूवर जास्ती लक्ष घालायला सांगितले. प्रेमाचा ओढा पत्त्यांच्या जादुकडे जायला लागला तेव्हा आम्हाला पत्ते लपवून ठेवावे लागले. पत्त्यातून फुले काढणे, रुमालातून चेंडू ठेऊन कबुतर काढणे कींवा माणूस अर्धा कापून पुन्हा जोडणे असल्या जादूचा तिला उपयोग नव्हता. हवेतून वस्तू काढणे यातच मास्टरी मिळव असे आम्ही तिला परोपरीने विनवीत होतो. ती अजिबात ऐकेना, तेव्हा मी एकदा तिला रागाच्या भरात गालावर हलकेच चापटी मारली. प्रेमा ढसाढसा रडायला लागली. मी हळूच मारले होते, पण तिची आई माझ्यावर ओरडली. मला पश्चात्ताप झाला. स्वामी मी हे काय केले, भक्तावर दया कर म्हणून मी देवासमोर बसलो. देव्हाऱ्यातील बाबांच्या केसाला हात लावून प्रतिज्ञा केली की आता प्रेमाच्या केसालाही धक्का लावणार नाही! (तसेही तिचे केस कृत्रिम आहेत, काहीही करा असे आमचा एक शेजारी खवचटपणे म्हणाला तेव्हा त्याच्या केसांना वाचविण्यासाठी मला खूप संयम बाळगावा लागला!).

प्रेमा वा सई आता जादुमध्ये तरबेज झाली होती. कुचक्या पुणेरी लोकांपासून दूर ठेवावे म्हणून आणि सत्संग लाभावा म्हणून आम्ही तिला आंध्रमध्ये “पुठ्ठामारती” गावात घेऊन गेलो. तिथे तेलुगु मीडीअम असलेने शाळेत घालता आले नाही. तसेच तिथे तिच्यासारखेच केस असलेली आणि भगवे कपडे घातलेली बरीच शाळकरी पोरे दिसल्याने आम्ही तिला परत घेऊन आलो. शेवटी या जगात सगळा बहिरुप्यान्चाच भरणा! खरा अवतारी पुरुष (स्त्री) कुणाला समजणार? आमच्या राजहंसाला त्या बदकांच्यात ठेवणे अगदी जीवावर आले. आम्ही उलट पावली पुण्यात परतलो.

सई आठ वर्षांची झाली, तिला गीतेचे ४ अध्याय पाठ येऊ लागले. पण आता पुढील अध्याय पाठ करायला ती टाळाटाळ करू लागली. आम्ही तिला एका गुरुबाबांकडे घेऊन गेलो. तिथे बसून ती संस्कृत श्लोक, गीता, वेद सगळे जाणून घेईल म्हणून. सई तेही मुखोद्गत करू लागली. सर्व ज्ञानी, विद्वान लोकांप्रमाणे सईला भगवा रंग खूप आवडत असे. जन्मजात विरक्तच लोक हे! ही विरक्ती तिच्याही अंगात भरली होती असे आम्हास वाटे. तिला जास्तीत जास्त भगवे कपडेच आम्ही आणून देत असू. तिचा टूथब्रश, कंगवा झालच तर दप्तरही भगवे होते. पण एके दिवशी तिच्या मैत्रिणींचे पाहून ती जेव्हा भगवी जीन्स आणि स्कर्ट मागायला लागली तेव्हा मात्र कमालच झाली. आम्ही साफ नकार दिला. थोडीशी रडली, यावेळी आम्ही तिची कशीबशी समजूत काढली. इंग्रजीत “चाईल्ड इज दी फादर ऑफ द मॅन” अशी म्हण आहे, आता “फादर इज दी चाईल्ड ऑफ द (अवतारी) डॉटर” अशी एक नवीन म्हण पडेल.

प्रेमा आता दहा वर्षांची झाली, आपल्या खऱ्या स्वरूपाबद्दल तिने अजून एक अक्षरही काढले नव्हते. आम्हाला थोडी काळजी वाटली, पण योग्य वेळ येताच बाबा आपले रूप दाखवतील ही खात्री होती. प्रेमाला आम्ही जुने भक्तीरसपूर्ण संतांचे चित्रपटच दाखवीत असू. एकदा ती आम्हाला ना सांगता मैत्रिणींबरोबर “मेरा दील मैने फेका, क्या तुने समेटा
” अशा नावाचा सिनेमा बघून आली. हा काहीतरी नवीन अध्यात्माचा प्रकार असावा म्हणून आम्ही तिकडे दुर्लक्ष केले.

प्रेमासईला बारावे लागले तेव्हा मात्र आम्ही खूपच काळजीत पडलो. ती आपला अवतार जगासमोर कधी डिक्लेअर करेल हेच कळत नव्हते. आम्हीच मग तिला विश्वासात घेऊन तिच्या मागील जन्माबद्दल आणि कार्याबद्दल सांगितले. तिला आश्चर्य वाटले. ही काहीतरी बाबांचीच इच्छा असावी कींवा ती ढोंग करत असावी कींवा योग्य वेळ आली नसावी बहुधा. मग आम्हीच हिय्या करून एक कार्यालय बुक केले. तिथे सर्व नातेवाईक, शेजारी आणि मित्र-मंडळीस (व काही पत्रकारांस) बोलाविले. प्रेमासईला भगवे वस्त्र घालून, तिच्या कुरळ्या केशसम्भारासकट घेऊन गेलो. तिथे तिने गीतेचे ५ अध्याय आणि काही श्लोक म्हणून दाखवले. शिवाय परमवीरांनी शिकवलेल्या जादूने हवेतून राख व सोन्याच्या साखळ्या काढून दाखवल्या. ह्या साखळ्या मुलामा दिलेल्या सोन्याच्या आहेत हे काही (खवट) पुणेकरांनी ओळखलेच. तिच्या जादूचे मात्र कौतुक झाले. हे झाल्यावर आम्ही आमची सर्व कथा-कथन केली (अगदी स्वप्नातील साक्षात्कारापासून) आणि प्रेमासई हेच कसे बाबांचे रूप आहे हे वर्णन केले.

या गोष्टीची कुणकुण लागलेला एक पत्रकार २/३ दिवसांपूर्वीचा एक पेपर घेऊन आला होता. लोकांना दुसऱ्याचे सुख बघवत नाही हेच खरे, त्यातल्या त्यात पत्रकारांना जास्त! त्या पेपरात बातमी होती “पुठ्ठामारती येथे साई अवताराचा साक्षात्कार! १० वर्षांच्या मुलात दिसल्या साईंच्या खुणा”. हा कोण भोंदू मुलगा आज साईंचा पुनर्जन्म म्हणून मिरवत होता. सगळीकडे त्याचा उदो-उदो झालेला दिसत होता. नशिबाने पुन्हा फासे माझ्यावर उलटवले होते. शेवटी या जगात असली पेक्षा नकलीचीच चलती जास्त!

खोट्या सोन्याच्या साखळ्या घेऊन पुणेकर घरोघरी निघून गेले. आम्ही कार्यालयाचे भाडे देऊन खिन्न मनाने घरी आलो. बायको म्हणाली आता तरी तिला थोडे माणसा-सारखे जगू देऊ. तिने सईची भगवी वस्त्रे काढून तिला छानसा फ्रॉक घातला. मी देव्हाऱ्यातील राख आणि केस कचराकुंडीत टाकून दिले. सईच्या पाठीत एक धपाटा घालून तिला मिठी मारली....तिच्यासाठी दुसरे करीअर शोधण्याची मोठ्ठी जबाबदारी आता मला पार पडायची होती!

Friday 4 February 2011

डायरी ऑफ – अण्णा फाटक!

१ डिसेंबर २०१०: तीएतो मधील नाट्य चळवळ जवळ जवळ संपुष्टात आलेली. स्पर्धांमध्ये भाग घेण्याचे मागील दोन प्रयत्न हे हौशे, नवशे आणि गवशे घुसल्यामुळे पूर्णपणे अयशस्वी. काही मोजकी नाटकाची बांधिलकी असणारी मंडळी एक्स्प्रेशन्स वगैरे विसरून आपापल्या कामात गर्क! अशावेळी चार टाळक्यांची कम्युनिकेटरवर कुजबुज सुरु होते. बहुलोकसंख्येमुळे जास्त आशा असलेल्या "ईऑन" ऑफिसमध्ये फारसे काही होणार नाही हे लक्षात आल्यावर, विकफिल्ड्मध्येच सुरुवात करू असा ओम्कारचा इरादा. कम्युनिकेटरवरील संवादातून अंधुकशी आशा घेऊन कुणाल, स्वप्नील, रोहित आणि श्वेता त्याच्या ऑफिसमध्ये जमतात. एकस्प्रेशन्सची नाट्यस्पर्धा २२/२३ जानेवारीला आहे, अजून दीडपेक्षा जास्त महिना आहे. परंतु स्क्रिप्ट लिहिण्यात वेळ घालवण्यापेक्षा रेडीमेड घेतलेली बरी हे सगळे मान्य करतात. एबीसी मधून पुरुषोत्तम आणि फिरोदियाच्या स्क्रिप्ट आणायचे ठरते.

४ डिसेंबर: परेश एजन्सीमध्ये स्क्रिप्टचा खजिनाच असतो. सुमारे दीडशे स्क्रिप्टच्या नावांचा एक कॅटलॉग मिळतो. त्यातून शॉर्टलिस्ट केलेल्या आठ स्क्रिप्ट्स विकत आणल्या जातात.

६ डिसेंबर: प्रत्येक जण दोन दोन स्क्रिप्ट घरी घेऊन जातो. वाचन करतो. आपलीच स्क्रिप्ट कशी योग्य वा अयोग्य हे पटवण्याचे काम ज्याचे त्याचे असते. एक्स्प्रेशन्स चा फिरोदिया फॉरमॅट, अभिनेत्यांची कमी, संगीत, नृत्य इत्यादी गोष्टी लक्षात घेऊन स्क्रिप्ट निवडायची असते. काही संहिता केवळ दोनच पात्रे असल्याने रिजेक्ट होतात, काही एकही स्त्री पात्र नसल्याने तर काही गंभीर स्वरूपाच्या आणि सशक्त अभिनय लागणाऱ्या असल्याने!

९ डिसेंबर: स्क्रिप्ट ठरवण्यात अजून टाळकी वाढवल्यास वादावादीची शक्यता. म्हणून पाचानीच ते ठरवून जाहीर करावे व ग्रुप जमवावा असे ठरते. या मीटिंगला गजाननही हजर असतो. ओम्कार ईऑनमधून फोनद्वारे सहभागी होतो. सौरभ पारखेंची “डायरी ऑफ अण्णा फाटक” ही संहिता फायनल होते. यात आनंद, दुःख, प्रेम, विनोद, नाच, गाणी सर्व काही भरभरून होते व घालता आले असते. अगदी वेगळी, नवीन नसली तरी सर्व मालमसाला भरण्याइतकी आणि नवोदितांसाठी चांगली अशी ही स्क्रिप्ट होती. सर्वजण स्क्रिप्ट पुन्हा डोळ्याखालून घालतात, गजाननने दिग्दर्शन करायचेही ठरते. आणि पुणे-ऑलला जाणाऱ्या मेलची तयारी होते. भेटायची तारीख असते “१३ डिसेंबर”!!

१३ डिसेंबर: मिटींगच्या दिवसापर्यंत पुन्हा कम्युनिकेटरवरची कुजबुज जुन्या/नव्या सवंगड्यांना जमवण्यासाठी सुरु होते. १३ ला संध्याकाळी आयरिस रूम भरायला सुरुवात होते. आणि गम्मत म्हणजे ईऑनमधून लोक मोठ्या संख्येने यायला लागतात. त्यांचा तो उत्साह पाहून “हे नाटक होणार” याची सर्वांना खात्री पटते. ओम्कार सर्वांना एक्स्प्रेशन्सचा इतिहास, नाटक कसे करायचे आणि लागणारी कमिटमेंट याची माहिती देतो. प्रत्येकाचे नाव, इंटरेस्ट याची नोंदणी स्वप्नीलच्या लॅपटॉपमध्ये होते. अभिनय, नेपथ्य, रंगभूषा, वेशभूषा, नृत्य, गायन, वादन, चित्रकला, बॅकस्टेज – कितीतरी गोष्टी करण्यासारख्या असतात. यानंतर स्क्रिप्टचे सामुहिक वाचन होते व त्यातून आपल्याला असणाऱ्या संधी लोकांना उलगडत जातात. सर्वांनी रोज ६:१५ ला आयरिसमध्ये भेटायचे ठरते.

१५ डिसेंबर: आज अजून काही लोक मीटिंगला येतात. डायरी ऑफ अण्णा फाटकचे सामुहिक वाचन सुरु होते. अभिनयासाठी आलेल्या सर्वांना वाचनाची संधी मिळते. स्क्रिप्ट अधिक समजते. याचवेळी डान्स आणि म्युझिक ग्रुपची जमवाजमव सुरु असते. श्रुती आणि अदिती मेल डान्सरसाठी ऑडीशन्स घेतात, पण फारसे काही हाती लागत नाही. नाटकात काय डान्स करायचा म्हणून इतर काही “नर्तकी” नाके मुरडतात. शेवटी नृत्याची पूर्ण जबाबदारी श्रुती आणि अदितीच सांभाळणार असे ठरते.

१६ डिसेंबर: पूर्वानुभवामुळे कोऑर्डीनेटरची जबाबदारी रोहितकडे येते. आता लोकांची यादी ४० पर्यंत पोहोचलेली असते. प्रश्न असतो तो कोण किती पाण्यात आहे याचा. एव्हाना एक्स्प्रेशन्सच्या एन्ट्री फीचा चेक “अननोन वॉटर्स” कडे गेलेला असतो. आमचा स्लॉट नक्की झालेला होतो. २३ जानेवारी सकाळी ११ ते १२! आता माघार नाही...अण्णा फाटकचा प्रोजेक्ट सुरु झालेला असतो.

१७ डिसेंबर: आज रोल्स ठरवण्याचा दिवस. आमचा हुकमी एक्का योगेश बिझी असल्याने गजानन अण्णा साकारणार असतो. पण त्याच दिवशी योगेश गजाननला आपण उपलब्ध असल्याचे कळवतो आणि अण्णाचा रोल फिक्स होऊन जातो. आपल्या खास शैलीत ओम्कार इतरही रोल्स नक्की करतो. अण्णा-योगेश, चिमी-श्वेता, पक्या-रोहन, अण्णाची आई-श्रुती देगलूरकर, वडील अप्पा – गजानन, नंदू-हर्षद, अण्णाची बायको मंजी – प्रमिला, माटे गुर्जी व अन्या ढिशक्यांव – कुणाल. या गडबडीत अजून एक होतकरू अभिनेता स्वप्नीलला रोलच मिळत नाही व कुणालकडे असतात दोन भूमिका. पुन्हा चर्चा होऊन अन्या ढिशक्यांव स्वप्नील करणार असे ठरते. पुढे तोच ही भूमिका तोडफोड करणार असतो.

२० डिसेंबर: म्युझिक सेक्शन मध्ये उत्तम टीम बनलेली असते. अमित डायरेक्टर आणि तबलजी, सोनी आणि जयेश हे गायक, डॅनियल ड्रम्सवर, हार्मोनिअमला गिरीश आणि श्रीधर गिटार व माऊथऑर्गन असा फक्कड बेत! आजपासून नियमित तालीम सुरु होते. सर्व नटमंडळी आपापली वाक्ये पाठ करायला लागतात. इकडे गाणी आणि डान्स सिक्वेन्स ठरायला लागतात.

२१ डिसेंबर: हर्षद हळूहळू स्टेज डिझायनिंगच्या मागे लागतो. मूळ पुरुषोत्तम मध्ये झालेले नाटक फक्त त्यानेच पाहिलेले असते. इतरही बॅकस्टेजचे लोक जमतात – प्राची, अमेय, मंदार, मनोज अशी टीम बनू लागते. प्रॉपर्टीची आणि कॉश्चुमची लिस्ट सुरु होते. ओम्कार सौरभ पारखेंना फोन करून स्क्रीप्टसाठी परवानगी घेतो. म्युझिक, डान्स, अभिनय, सेट डिझाईन, बॅकस्टेज असे वेगवेगळे ग्रुप्स व त्यांचे हेड्स ठरवले जातात. प्रत्येकजण आपले नेमलेले काम घेऊन जोमाने तयारीला लागतो.

२७ डिसेंबर: आता मोठा प्रॉब्लेम असतो तो बजेटचा. बजेटिंग व प्रपोजल आधीच केलेले असते. यादरम्यान मानसी टीममध्ये जॉईन होते आणि अॅडमिनिस्ट्रेशन मधीलही जबाबदारी आपल्या खांद्यावर घेते. ती बजेटही अप्रूव्ह करून घेते. पण २४ तारखेलाच सिस्टीम क्लोज झाल्याने कबुल केलेला अॅडव्हान्सही नंतर मिळत नाही.

२९ डिसेंबर: ४० लोकांनी नावे दिली असली तरी एक्स्प्रेशन्ससाठी ऑनस्टेज २५ + ५ बॅकस्टेज एव्हढेच लोक चालतात. आम्ही २७ लोकांची एक कोअर टीम बनवतो. (२३ + ४). द्रव्यनिर्मितीसाठी या २७ कडून प्रत्येकी रु. १०००/- परत बोलीवर घ्यायचे ठरते व सर्वजण ते आनंदाने मान्य करतात. आमचे टेन्शन थोडे कमी होते. यानंतर रंगीत तालमीसाठी “भरत नाट्य मंदिर” घेण्याचे ठरते. बहुतेक तारखा बुक्ड असतात. मोठ्या मुश्किलीने १८ जानेवारीचा सकाळी ९ ते १२ चा स्लॉट मिळतो!

१/२ जानेवारी २०११: आता विकेंडची तालीम महाराष्ट्र कल्चरल सेंटरच्या हिराबागेतील हॉल मध्ये सुरु होते. सर्वजण जोषात आलेले असतात. एकमेकांना अभिनयात सुधारणा सुचविल्या जातात. नवरी आली व नमन नटवरा ही नांदी अशी दोन गाणी ठरलेली असतात. डायरिचा सेट बनायला लागतो. ड्रेपरी आणि प्रॉपर्टीची लिस्ट वाटून दिली जाते.

४ जानेवारी: सर्वांची कॉमन प्रॅक्टिस आता आयरिस मध्ये सुरु होते. सर्व वाद्ये ऑफिसमध्ये येतात. अण्णाची ट्रंक आणि इतर साहित्य जमते. नाटक वेग घेते! एव्हाना भरतची आणखी एक तारीख मिळालेली असते. शनिवारी ८ ला रात्री ९ ते १२!

५ जानेवारी: बेधुंद ग्रुपची स्थापना! आज नाटक ग्रुपला बेधुंद असे नाव दिले जाते. सारंगची एक कविता हा आमचा स्लोगन बनते. आणि त्यावरून टी-शर्ट करायचे ठरते.

७ जानेवारी: ए-विंग टेरेसवर “नवरी आली” या गाण्याची कोरिओग्राफी ओम्कार दिग्दर्शित करतो. सुरुवातीच्या आरडाओरडीनंतर लोक जोशात येतात. त्याच दिवशी सर्व फोर्मेशन्स बसून जातात आणि ८ ला काय करायचे ते ठरते.

८ जानेवारी: रात्री ८:३० सगळे भरतला जमतात. पहिले ४/५ वेळा फक्त सेट लावण्याची प्रॅक्टिस होते. सुमारे १.५ मिनिटात अख्खा सेट लावून होतो आणि १ मिनिटात काढून! अर्थात सर्व प्रॉपर्टी नसल्याने खरा वेळ हा त्यापेक्षा जास्त लागणार असतो! त्यानंतर ९:३० ला नवरी आलीची प्रॅक्टिस आणि एक एक सीन्स होतात. काही जण स्टेजवर प्रथमच पाउल ठेवत असतात! ही तालीम नंतर रंगीत तालमीसाठी खूप उपयोगी पडते.

१२ जानेवारी: आता सर्वांची तालीम व्यवस्थित सुरु असते आणि एवढ्यात योगेश आजारी पडतो. नंतर आजारपण वाढू नये म्हणून तो २/३ दिवस सुट्टी घेतो. त्याच्यावर महत्वाची जबाबदारी असल्याने त्याला जास्त त्रास न देणे इष्ट असते!

१५/१६ जानेवारी:...तरीही तो विकेंडच्या तालमीस हजर राहतो. १८ च्या रंगीत तालमी आधी हाच वेळ असतो. म्युझिक, डान्स, अक्टिंग सर्व एकत्र होते! प्रत्येकजण आपापल्या ड्रेपरीच्याही मागे असतो. कपडे भाड्याने / विकत आणले जातात. अण्णाची ट्रंक, आराम खुर्ची, तांब्या-भांडे, इत्यादी इत्यादी सर्व साहित्य एकत्र ठेवले जाते.

१८ जानेवारी: योगेशची तब्बेत पूर्ण बरी नसते. तरीही रंगीत तालमीसाठी तो आणि श्रुती पूर्ण कमिटमेंट ठेऊन सकाळी ८:३० ला हजर राहतात. ओम्कार मात्र येणार नसतो. सुरुवातीचा बराच वेळ पहिलाच सेट लावण्यात जातो! शेवटी सेट लावायचा सराव सोडून ९:४५ ला पूर्ण नाटकाची रंगीत तालीम सुरु होते. आमचा लाईट ऑपरेटर मयुरेश हजर असतो. अन्नोन वॉटर्सचीच साऊंड सिस्टीमही भाड्याने घेतलेली असते. हे सर्व घेऊन तारांबळ उडत असतानाच ओम्कारची स्टेजवर एन्ट्री होते. मग तो पुढचे दिग्दर्शन पार पाडतो! ११ वाजता अन्नोन वॉटर्सचीच मुग्धा आमच्या मागे “मेकिंग ऑफ अण्णा फाटक” शूट करण्याची भूण भूण लावते. आम्ही सर्व ग्रुप जमून तिला इंटरव्ह्यू देतो, नाटकाचे / गाण्यांचे / नाचाचे काही शॉट देतो. थोडीशी रुखरुख लावूनच ही तालीम संपते. व्हिडिओ बघत असतानाच आम्हाला आमच्या चुका समजायला लागतात! लाईट्स चे प्रॉब्लेम (अंधार!) कळतात. हर्षदने बनविलेली डायरी बाद ठरविली जाते आणि दुसरी डायरी सुताराकडून करून घ्यायचे ठरते. आधी आलेला जोष थोडासा गळून पडतो. अजून आपल्याला बरीच मजल मारायची आहे याची खात्री पटते.

१९ जानेवारी: आता फक्त ४ दिवस उरलेत! अशात योगेशला कांजिण्या झाल्याची खबर येते. पुढचे १० दिवस कंपल्सरी विश्रांती! त्यामुळे तो येणे आता अशक्य असते. अण्णाच्या भूमिकेचा आणि नाटकाचा आधारस्तंभच गळून पडतो. सर्वांच्या पायाखालची जमीन सरकते. चर्चा सुरु होते. आधीच रंगीत तालीम सोसो झालेली असते, त्यात ही नवी भर! संध्याकाळी ६ ला सर्वजण आयरिस मध्ये निमुटपणे जमतात. कुणाच्याच चेहऱ्यावर उत्साह नसतो. सगळेच सैरभैर आणि उदास. आता स्पर्धेतून माघार घेणे शक्य नसते. हताश मनाने सर्वजण एकमेकांच्या ऑडीशंस घेऊ लागतात. सुरु होतो नव्या अण्णाचा शोध!

श्रुती (अण्णाची आई!) पण योगेशची काळजी घ्यायला घरी असते. जवळपास प्रत्येक सीनमध्ये अण्णा असल्याने कुणाचीच तालीम होऊ शकत नाही. आता नवा अण्णा ठरवणे हेच पहिले काम असते. योगेश २३ ला सकाळी आला तर? अशी अंधुक आशा सर्वांनाच लागून राहते. हर्षद, सारंग, कुणाल, रोहित, गजानन सर्वजण ऑडिशन टेस्ट देतात! बऱ्याच चर्चेनंतर गजानन अण्णा करणार असे ठरते. आज धीर द्यायला ओम्कार पण नसतो. गजानन त्वरित दाताच्या डॉक्टरला फोन लावतो. योगेशने अण्णाचे “पुढे आलेले दात” करून घेतलेले असतात. ते आता पुन्हा बनवावे लागणार असतात! थोडीशी तालीम करून गजानन दात बनवायला जातो. त्याच्याबरोबरचे ट्युनिंग जुळवण्याच्या प्रयत्नातले इतर सहकलाकारही घरी जातात!

२० जानेवारी: तीएतो “पुणे ऑल” ला आधीच इमेल गेलेली असते. पासेस वाटलेले असतात आणि ऑफिसमध्ये तिकीट विक्रीही सुरु होते. आपले व्ही.आय.पी. म्हणून निलेश, पूर्णिमा आणि उद्धवने सहकुटुंब यायचे मान्य केलेले असते. परतीचे सर्व दोर आता कापलेले असतात!

२१ जानेवारी: आज ओम्कार येतो. आम्ही जरा लौकरच ४:३० ला भेटतो. रंगीत तालीम वाईट झाली तर प्रयोग चांगला होतो असा आशेचा सूर लावला जातो. ओम्कार – हर्षद ने अण्णा करावा असे सुचवतो. आणि पुन्हा नवीन सावळा गोंधळ सुरु होतो. हर्षद कडून संवादाची तालीम घ्यायला सुरुवात होते. त्याचेही दात आता बनवावे लागणार असतात. काय चाललेय हे कोणालाच कळत नसते. २ तासांच्या प्रयत्नानंतर हर्षद आपल्या “नंदूच्या” भूमिकेतून बाहेर येऊ शकणार नाही हे सर्वांना उमगते. आणि मग पुन्हा ही धुरा गजाननच्या खांद्यावर येते. पूर्वीच्या नाट्यानुभावामुळे त्याला आत्मविश्वास दांडगा असतो. गजाननचे अप्पाचे काम रोहितकडे येते. आता मध्ये फक्त एकच दिवस राहिलेला असतो. तेवढ्या दिवसात नवीन अण्णा उभा राहणार असतो. तो गजानन आणि आम्ही बाकी सर्व एक इतिहास घडवायला सिद्ध झालेलो असतो.

२२ जानेवारी: सकाळी १०:३० ते संध्याकाळी ७ पर्यंत अथक तालीम आज होणार असते. सगळा फोकस गजानन वर असतो. त्याचे सर्व सीन्स तीनतीनदा रिपीट केले जातात. सारंग त्याला या कामी खूप मदत करतो. पूर्ण नाटकाची तालीम होते. नवरी आली गाणे पुन्हा एकदा बसवले जाते. गजानन नवीन दात लावून बोलण्याचा सराव करीत असतो. रोहित आणि मंदार राहिलेले कॉश्च्युम्स आणायला पळतात. दुपारी ४ ला श्रुती येते! ती फक्त दोनच तास थांबणार असते. त्या कालावधीत तिच्या आणि अण्णा / अप्पांच्या सीन्सची तालीम होते. रात्र थोडी आणि सोंगे फार अशी परिस्थिती. गजाननची बरीच तयारी होते. संवाद विसरले कि इतरांनी कसे सांभाळून घ्यायचे हे पण ठरते. एम.सी.सी. चा हॉल एक वॉररूम बनून जाते. सर्वजण बाजीप्रभूसारखे खिंड लढवत असतात. इन्फोसिस, कॉग्निझंट, पर्सिस्टंट, झेन्सार, सायबेज असे मातब्बर योद्धे समोर असतात. फक्त उद्या सकाळी १२ पर्यंत टिकायचे असते! मग शिवाजी महाराज विशाळगडावर पोहोचल्याची तोफ ऐकू येणार असते! शेवटी ७ ते ८ पर्यंत बॅकस्टेज टीमची एक मीटिंग होते, त्यात डीटेल प्लान ठरवला जातो. मुख्य विषय सेटचे टायमिंग आणि वस्तू वेळच्या वेळी पुरवणे हा असतो. ८ नंतर सगळे घरी जातात. रात्री १० ला हर्षद आणि रोहित – नवीन डायरीचा सेट भरत समोरील वाड्यात आणून ठेवतात.

२३ जानेवारी: ज्यासाठी केला अट्टाहास तो दिस उगवलेला असतो! सकाळी ८:३० ला सर्व जण “बेधुंद” टी-शर्ट्स घालून भरतसमोर जमू लागतात. मानसी फुले देऊन सर्वांचे मन प्रसन्न ठेवण्याची जबाबदारी सांभाळते. भरतसमोर एक चहा मारल्यावर सर्वजण ताजे तावाने आणि रिलॅक्स होतात. कसलेच टेन्शन नसते. स्टेजवर जाऊन धिंगाणा घालायचाय एवढेच सर्वांना माहित असते. एवढ्यात नवीन अण्णा येतो. त्याचा हसतमुख चेहरा पाहून सगळे सुखावतात. ९ वाजता सेट आत नेला जातो, मेकअप रूम ताब्यात घेतली जाते. चेहऱ्यावर रंग चढू लागतात. वरती फुजीत्सूचा प्रयोग चालू होतो तेव्हा खालचे वातावरण तापू लागते. चलबिचल वगैरे काही न होता अजूनच जोष चढू लागतो. बरेच उशिरा त्यांचे नाटक संपते आणि आम्ही सगळे वर जातो!

आता बॅकस्टेजचे काम सुरु झालेले असते. सर्व सेट स्टेजच्या मध्ये आणून ठेवला जातो. अननोन वॉटरच्या माणसाचा तगादा चालू होतो. लाईट लावण्यात बराच वेळ चाललेला असतो. पण तो आमच्या टायमिंग मध्ये धरला जात नाही. शेवटी एकदाची शिट्टी होते आणि मग सेट लावण्यासाठी पळापळी सुरु होते. निम्मा सेट आधीच लावलेल्या स्थितीत असल्याने जास्त वेळ जात नाही. १ ते २ मिनिटात सगळे होते. आणि मग सर्व जण आपापल्या पोझिशन्स घेऊन उभे राहतात. बाहेर प्रेक्षकांसाठी “मेकिंग ऑफ अण्णा फाटक” चा व्हिडिओ चालू असतो. तो संपतो, अमेय “कर्टन कॉल” देतो आणि नांदी सुरु होते!! श्रुतीचे नृत्य आणि नांदी झोकात झाल्यावर – अनाउन्समेंट होते व हर्षद/कुणाल डायरी उघडून ठेवतात. पहिला सीन चिमी / अण्णा / पक्याचा सुरु होतो तेव्हा सगळे आपापल्या भूमिकेत शिरलेले असतात. बॅकस्टेजचा एक माणूस नवीन अण्णाच्या दिमतीला हजर असतो. अण्णा, दुधाची रांग,अन्या, नंदू, आई, माटे गुरुजी, अप्पा असे एकामागून एक सीन्स झाल्यावर “नवरी आली” गाणे सुरु होते आणि नाटकाचा कळस गाठला जातो. या प्रसंगात जवळ जवळ सर्व पात्रे रंगमंचावर येतात. वेगवेगळ्या कला दाखविल्या जातात. आणि टाळ्यांच्या गजरातच हे गाणे संपते. सर्वांना आता एक नशा चढलेली असते. पुढचे सीन्सही व्यवस्थित पार पडतात आणि नाटक शेवटाकडे येते. अण्णाचा शेवटचा मोनोलॉग, हर्षदचे कॉमन मॅनचे पेंटिंग आणि कविता होते. अमेय पुन्हा “कर्टन कॉल” देतो आणि सगळे जण हु:श करतात. फारशी ढोबळ चूक न होता नाटक निर्विघ्न पार पडलेले असते! पुन्हा एकदा सेट उचलण्याची पळापळ सुरु होते. स्टेज क्लीअर केले जाते आणि टायमिंग बघितले जाते तेव्हा ५८ मिनिटे झालेली असतात! एका तासाला दोन मिनिटे कमीच! बाहेर येऊन एकच जल्लोष होतो. सर्व जण कलीग्स आणि नातेवाईकांना भेटण्यात गुंगून जातात. आमचे व्ही.आय.पी. निलेश आणि पूर्णिमा टीमचे अभिनंदन करतात. तिकडे मेकअप रूम मध्ये पुन्हा आवरा-आवरी, सेटचे सामान हलवणे इ.इ. सुरु होते.

इतकी संकटे येऊनही आपण एक उत्तम सादरीकरण केले याचा सर्वांनाच आनंद होतो! आता नंबर येईल न येईल पुढचे पुढे...सहभोजन करून लोक घरी जातात. गेला दीड महिना न मिळालेली शांत झोप घेण्यासाठी!

२४ जानेवारी: रिझल्ट डिक्लेअर् होतो. आम्ही पहिल्या पाचात नसतो. पण ९ वैयक्तिक बक्षिसांसाठी आम्हाला नामांकने मिळालेली असतात. कंपनी मीटिंग मध्ये बेधुंद ग्रुपचे कौतुक केले जाते. पुन्हा एकदा सर्व जण हवेत तरंगू लागतात.

३० जानेवारी: आज् बक्षीस समारंभ. ओरिजिनल अण्णा योगेशही आज फिट होऊन येतो! पुरस्कार जाहीर होतात तशी उत्कंठा वाढत जाते. “आवाज कुणाचा ...” वगैरे घोषणांच्या गदारोळात आणि आम्ही चक्क ६ बक्षिसे घेऊन जातो! संगीत, गायन, नृत्य, सेट डिझाईन, अभिनय सर्वच क्षेत्रात! पुन्हा एकदा जल्लोष आणि पार्टी होते. आणि नाटकावर पडदा पडतो.

तृप्त मनाने अण्णाची डायरी बंद होते.... गेल्या दीड महिन्याने आणखी काही नाही तरी एक जबरदस्त आत्मविश्वास दिला, टीम स्पिरीट दिले, नवीन मित्र / मैत्रिणी, एक समृद्ध करणारा अनुभव दिला आणि दिल्या कधीही न विसरणाऱ्या आठवणी !!!

|| बुवा उवाच ||