एक हिंदी कविता - जेब का मुसाफिर

गार्गी फुले यांच्या अभिनय प्रशिक्षण कार्यशाळेसाठी लिहिलेली, काव्यवाचनातून शब्दफेक इ. शिकण्यासाठी लिहिलेली एक हिंदी कविता. "मुसाफिर" हा विषय दिला होता, त्यावर एका नोटेचा प्रवास कसा होतो याचे चितारलेले चित्र -

जेब का मुसाफिर

सुनलो भाई मेरी कहानी, मै तो हूँ एक सौ का नोट.
जेब-जेब में बीती जिंदगी, यादें कितनी आती है लौट.

पैदा होते बैंक में गया, मूल्य लगाथा बडाही थोक.
रखा मुझे बहुत शानसे, आखिर था मै एक सौ का नोट.

पड़ाव जो अगला आया वोह था, छगनलाल का काला कोट.
धन्य है वोह कंजूस जिसने रखा सहजकर मुझको रोज.

छोटासा था बेटा उसका, पर था उसमे बडाही खोट!
हार गया जब लगा दांवपे , मै बेचारा सौ का नोट.

लगा हाथ जब एक नेता के, देखे उसके अनेक मुखोट.
भ्रष्टाचार की बहती गंगा, उफ़ फस गया मै सौ का नोट.

मंदिर की पेटी में पाया एक दिन, पड़ा था मै खाके चोट.
उठाया पुजारीने खुशीसे, जब देखा उसने सौ का नोट.

जाने कैसे हाथ आया हिजड़ेके, हाय वोह उसके रंगे होठ.
नचाया उसने लोगों के सामने, मै "बेबस" एक सौ का नोट.

भिखारी देखे मुझे गिरा जहाँ, था वोह कोई एक गाँधी रोड.
मुझे उठाने की चाहत में, लगाये वोह एक अंतिम दौड़.

हाय हाय रे ट्रक ने उड़ाया, खायी उसने गहरी चोट.
ढेर हो गया वोह भिखारी, मिला न उसको सौ का नोट.

मै सोंचू उसका भाग्य सलोना, इधर कम्बक्त ना आती है मौत!
चाहकरभी ना मरू, अमर हो गया मै सौ का नोट.....

रेल्वेतले भांडण आणि डरपोक ब्रिटीश!

ऑक्टोबर २००७ मधील एका रविवारची संध्याकाळ. लंडनच्या ऑक्सफर्ड स्ट्रीटवर थोडी खरेदी करून ट्युबने मी वाटर्लू स्टेशनवर पोहोचलो. आठ वाजून गेले होते. माझे गाव "स्टेन्स" वरून जाणारी विंडसरची ट्रेन ८:३५ ला सुटणार होती. सैंडविच आणि कॉफी घेऊन मी वाट बघत बसलो. platform नंबर १४ वर ट्रेन लागली आणि वेळेत सुटलीही. डब्यात बऱ्यापैकी गर्दी होती. दिवसभर जीवाचे लंडन करणारे सगळे आपापल्या गावी परतत होते. मी अगदी पहिल्या डब्यातच चढलो होतो म्हणजे ड्रायव्हरच्या मागच्या. याचे कारण एकच, ते म्हणजे स्टेन्सला उतरल्यावर पहिल्या डब्यापासून आमचा दादर जवळ होता!

वाटर्लूनंतर लागणारी vaxhall (ओव्हलचे क्रिकेट स्टेडीयम इथेच आहे), नॉर्थ शीन, clapham junction इत्यादी स्टेशने मागे पडली. आता मला जरा ट्रेनच्या मागच्या बाजूला कोलाहल ऐकू येऊ लागला. वळून पाहिल्यावर कळले कि दोन दारुडे ग्रुप्स भांडत आहेत. दोन्ही ग्रुप बऱ्याच तावातावाने बोलत होते. बंद ट्रेन मध्ये बाकी काहीच आवाज नसल्यामुळे त्या शांततेचा भंग होऊ लागला. मागील बाजूस बसलेले, दिवसभर थकलेले गोरे लोक हळूहळू डब्याच्या पुढील भागात येऊ लागले. मीहि तिथेच बसून होतो. काय हि कटकट आहे यासुरात ते कुरकुर करू लागले.

आता थोड्या वेळाने त्या भांडणाऱ्या माणसांचा आवाज वाढला. हे लोक कधीही खिशातून चाकू काढून समोरच्याच्या पोटात खुपसतील असे विचार मनात डोकावू लागले. तिकडे असे प्रकार अंधारात सर्रास चालत होते. आणखी एवढे CCTV क्यामेरे लावूनही गुन्हेगार सापडत नसत!

गोऱ्या ब्रिटीशांच्या सहनशक्तीचा कडेलोट होऊ लागला. काही लोक हळूहळू मागील डब्यात सटकू लागले. काहींना काय करावे सुचत न्हवते म्हणून शिव्या घालत तिथेच बसून होते. तेवढ्यात मागील काही लोकांनी मध्यस्ती करायचा प्रयत्न केला (हे त्या ग्रुप मधलेच होते!). पण या प्रयत्नानंतर आगीत अजून तेल ओतले गेले आहे एवढेच माझ्या लक्षात आले. ते लोक इंग्लिश मध्ये बोलत असूनही एकही अक्षर मला समजत न्हवते. या वेळेपर्यंत आमचा निम्मा दाबा रिकामा झाला होता. मला गार्ड कसा अजून येत नाही याचे आश्चर्य वाटत होते.

शेवटी एक रिचमंड नावाचे स्टेशन आले. तिथे गाडी थांबल्यावर राहिलेल्या काही गोऱ्या लोकांनी मागील डब्यात पोबारा केला :-) काही लोक बाहेरून डब्यात चढत असताना त्यांच्या लक्षात आले कि इकडे काही काळेबेरे आहे. ते लगेच मागच्या डब्याकडे गेले. एक गोष्ट माझ्या लक्षात आली कि एवढ्या शिस्तीच्या ब्रिटीश लोकांपैकी एकही जण त्यांना शांत करायच्या फंदात पडला नाही अथवा त्यांना ओरड्लाही नाही! थोड्या वेळाने गार्ड डब्यात आला!

गार्डने प्रथम भांडण थांबवायचा प्रयत्न केला. पण ते अजूनच जोरात भांडू लागले. त्यांचा राग आपल्यावर कधी निघेल या भीतीने गार्डही जास्त बोलत नव्हता. शेवटी त्याने दुसऱ्या एका गार्डला मदतीला बोलावले. तेवढ्या वेळात मीही आता वैतागलो होतो. एव्हाना बाकीचे ब्रिटीश डब्यातून निघून गेले होते आणि राहिलेले बहुधा त्या दारूड्यांचेच दोस्त असावेत. त्यात काळा माणूस मी एकटाच होतो. मलाही आता भीतीपेक्षा कटकट जास्त होऊ लागली होती. आवाज टिपेला पोचला होता. मीहि मुकाट्याने डब्यातून उतरलो आणि चांगले ३/४ डबे मागे जाऊन बसलो.
वाटले आता तरी संपले. पण आपले नशीब फार थोर असते, त्या गार्डने त्यातील एका ग्रुपला माझ्याच डब्यात पाठवून दिले! ते थोडे शांत बसले पण माझ्याकडे कुत्सितपणे पाहत होते. "हा पप्पू पहिल्याच डब्यातून आलाय" हे त्यांना कळले असावे. माझ्या बरोबरचे गोरे मग पुन्हा जीव मुठीत धरून बसले. एक गोरा माणूस आपल्या बायकोचा हात धरून होता. नक्की कोण घाबरलेय तेच कळत नव्हते. जवळ जवळ २०/२५ मिनिटे लेट झाल्यानंतर मग गाडी निघाली. आता मात्र गाडी सुसाट निघाली. मधल्या एक दोन स्टेशनांवर आम्हाला वैताग देणारे हे महाभाग उतरून गेले आणि सर्वांनाच हायसे वाटले.

मी रात्री दहाला स्टेन्सला उतरलो आणि सुनसान रस्त्यावरून घराकडे चालू लागलो...

विलायतेतील केशकर्तन - सगळे न्हावी सारखेच!

अमेरिकेतल्या लोकांना कुठल्याही दुकानाची वा हॉटेलची चेन काढल्याशिवाय चैन पडत नाही असे म्हणतात! या लोकांनी अगदी न्हाव्याच्या धन्द्यालाही सोडलेले नाही. गोल्डनमध्ये एका अशाच चेन मधले केस कापायचे दुकान होते! चेनचे नाव छान होते - "कॉस्ट कटर्स". घराजवळ चालत जाण्यासारखे असल्यामुळे आम्ही इथेच कटिंगला जात असू. इथे केस कापायला सर्व मुलीच होत्या आणि त्यामुळे सुरुवातीला अगदी कसतरीच वाटायचं :-)


दुकानात गेल्यावर पहिल्यांदा नंबर लावावा लागे. गर्दी असेल तर शेजारील बाकावर अमेरिकेतील गुळगुळीत मासिके वाचत बसायचे. त्यानंतर एखादी बाई वा मुलगी बोलावत असे. त्यातल्या त्यात सुंदर दिसणारीकडे आपला नंबर लागावा असे आम्हाला वाटे. पण नशीब नेहेमीच थोर नसे. एकदा डोके त्यांच्या हातात दिले कि मग आपण विचार करणे सोडावे. मुली खूप गप्पिष्ट होत्या. कुठून आला, कुठे नोकरी करता इत्यादी प्रश्न तयार असायचे. मग आपणही काहीतरी विषय काढून त्यांना प्रश्न विचारायचे - असे हे रुटीन चालत असे. केस कापून झाले कि मग बेसिनमध्ये डोके धुवायचे. आपले न्हावी जसे "दाढीहि करू का?" विचारतात तसे एकदा एका बाईने मला "कोंडा खूप झाला आहे, शाम्पू करू का?" असे विचारले. मी म्हंटले बघूया करून. तिने माझे डोके बेसीन मध्ये घालून शाम्पू लावून धु धु धुतले. नंतर जाताना एक २०$ चा "टी-ट्री" नावाचा शाम्पूही गळ्यात मारला. तो पुढे ६ महिने चालला होता.

कॉस्ट कटर्स चा रेट जरा जास्ती होता १४$. आणखी वरती २$ टीप पण द्यावी लागे. शिवाय tax! गोल्डन मध्ये दुसरे एक "हेअरीटेज (Hairytage)" नावाचे दुकान होते तिथे १०$ मध्ये कटिंग करून देत म्हणे. लांब असल्याने आम्ही कधी गेलो नाही. कार घेऊन केस कापायला कोण जाणार? कॉस्ट कटर्स मध्ये मी एकदा मजेशीर दृश्य पाहिले होते. तिथली एक मुलगी प्रवेश द्वाराच्या पुढील व्हरांड्यात सिगारेट पीत आपल्या बॉयफ्रेंडशी गप्पा मारीत होती. मी गेलो तेव्हा जास्त लोक नसावेत. पण मी आत गेल्यावर हि बया लगेच सिगरेट टाकून आणि त्या बाप्याला टाटा करून आत आली! माझे केस कापायला. हि जरा उडानटप्पू असावी. नेहेमी एक कटिंग झाली कि सिगरेट ओढायला बाहेर पळत असे. असो.

एकंदरीत आपले न्हावी आणि अमेरिकेतल्या या न्हाविणी यांच्यात मला जास्त फरक वाटला नाही ....
इंग्लंड मध्ये असताना चार महिन्यांच्या वास्तव्यात केस कापायचा प्रसंग एकदाच आला! इथे ज्या दुकानात गेलो होतो तिथे एक मध्यपूर्वेतील माणूस (बहुदा अब्दुल) ते दुकान चालवत असे. बाहेरचा रेट १० पौंड असताना हा ५ पौंड घेत असे. हा सुरुवातीचा discount होता आणि नंतर त्यानेही रेट वाढवला. इथेही खूप गर्दी होती आणि जवळपास एका तासाच्या तपस्येनंतर मला नंबर मिळाला. अब्दुल ने कटिंग मात्र चांगली केली आणि तो त्याच्या तोडक्या मोडक्या इंग्रजीत गप्पाहि मारत होता. त्याला सलाम ठोकून विदेशातील ती शेवटची कटिंग करून मी बाहेर पडलो ...