एक हिंदी कविता - जेब का मुसाफिर

गार्गी फुले यांच्या अभिनय प्रशिक्षण कार्यशाळेसाठी लिहिलेली, काव्यवाचनातून शब्दफेक इ. शिकण्यासाठी लिहिलेली एक हिंदी कविता. "मुसाफिर" हा विषय दिला होता, त्यावर एका नोटेचा प्रवास कसा होतो याचे चितारलेले चित्र -

जेब का मुसाफिर

सुनलो भाई मेरी कहानी, मै तो हूँ एक सौ का नोट.
जेब-जेब में बीती जिंदगी, यादें कितनी आती है लौट.

पैदा होते बैंक में गया, मूल्य लगाथा बडाही थोक.
रखा मुझे बहुत शानसे, आखिर था मै एक सौ का नोट.

पड़ाव जो अगला आया वोह था, छगनलाल का काला कोट.
धन्य है वोह कंजूस जिसने रखा सहजकर मुझको रोज.

छोटासा था बेटा उसका, पर था उसमे बडाही खोट!
हार गया जब लगा दांवपे , मै बेचारा सौ का नोट.

लगा हाथ जब एक नेता के, देखे उसके अनेक मुखोट.
भ्रष्टाचार की बहती गंगा, उफ़ फस गया मै सौ का नोट.

मंदिर की पेटी में पाया एक दिन, पड़ा था मै खाके चोट.
उठाया पुजारीने खुशीसे, जब देखा उसने सौ का नोट.

जाने कैसे हाथ आया हिजड़ेके, हाय वोह उसके रंगे होठ.
नचाया उसने लोगों के सामने, मै "बेबस" एक सौ का नोट.

भिखारी देखे मुझे गिरा जहाँ, था वोह कोई एक गाँधी रोड.
मुझे उठाने की चाहत में, लगाये वोह एक अंतिम दौड़.

हाय हाय रे ट्रक ने उड़ाया, खायी उसने गहरी चोट.
ढेर हो गया वोह भिखारी, मिला न उसको सौ का नोट.

मै सोंचू उसका भाग्य सलोना, इधर कम्बक्त ना आती है मौत!
चाहकरभी ना मरू, अमर हो गया मै सौ का नोट.....

रेल्वेतले भांडण आणि डरपोक ब्रिटीश!

ऑक्टोबर २००७ मधील एका रविवारची संध्याकाळ. लंडनच्या ऑक्सफर्ड स्ट्रीटवर थोडी खरेदी करून ट्युबने मी वाटर्लू स्टेशनवर पोहोचलो. आठ वाजून गेले होते. माझे गाव "स्टेन्स" वरून जाणारी विंडसरची ट्रेन ८:३५ ला सुटणार होती. सैंडविच आणि कॉफी घेऊन मी वाट बघत बसलो. platform नंबर १४ वर ट्रेन लागली आणि वेळेत सुटलीही. डब्यात बऱ्यापैकी गर्दी होती. दिवसभर जीवाचे लंडन करणारे सगळे आपापल्या गावी परतत होते. मी अगदी पहिल्या डब्यातच चढलो होतो म्हणजे ड्रायव्हरच्या मागच्या. याचे कारण एकच, ते म्हणजे स्टेन्सला उतरल्यावर पहिल्या डब्यापासून आमचा दादर जवळ होता!

वाटर्लूनंतर लागणारी vaxhall (ओव्हलचे क्रिकेट स्टेडीयम इथेच आहे), नॉर्थ शीन, clapham junction इत्यादी स्टेशने मागे पडली. आता मला जरा ट्रेनच्या मागच्या बाजूला कोलाहल ऐकू येऊ लागला. वळून पाहिल्यावर कळले कि दोन दारुडे ग्रुप्स भांडत आहेत. दोन्ही ग्रुप बऱ्याच तावातावाने बोलत होते. बंद ट्रेन मध्ये बाकी काहीच आवाज नसल्यामुळे त्या शांततेचा भंग होऊ लागला. मागील बाजूस बसलेले, दिवसभर थकलेले गोरे लोक हळूहळू डब्याच्या पुढील भागात येऊ लागले. मीहि तिथेच बसून होतो. काय हि कटकट आहे यासुरात ते कुरकुर करू लागले.

आता थोड्या वेळाने त्या भांडणाऱ्या माणसांचा आवाज वाढला. हे लोक कधीही खिशातून चाकू काढून समोरच्याच्या पोटात खुपसतील असे विचार मनात डोकावू लागले. तिकडे असे प्रकार अंधारात सर्रास चालत होते. आणखी एवढे CCTV क्यामेरे लावूनही गुन्हेगार सापडत नसत!

गोऱ्या ब्रिटीशांच्या सहनशक्तीचा कडेलोट होऊ लागला. काही लोक हळूहळू मागील डब्यात सटकू लागले. काहींना काय करावे सुचत न्हवते म्हणून शिव्या घालत तिथेच बसून होते. तेवढ्यात मागील काही लोकांनी मध्यस्ती करायचा प्रयत्न केला (हे त्या ग्रुप मधलेच होते!). पण या प्रयत्नानंतर आगीत अजून तेल ओतले गेले आहे एवढेच माझ्या लक्षात आले. ते लोक इंग्लिश मध्ये बोलत असूनही एकही अक्षर मला समजत न्हवते. या वेळेपर्यंत आमचा निम्मा दाबा रिकामा झाला होता. मला गार्ड कसा अजून येत नाही याचे आश्चर्य वाटत होते.

शेवटी एक रिचमंड नावाचे स्टेशन आले. तिथे गाडी थांबल्यावर राहिलेल्या काही गोऱ्या लोकांनी मागील डब्यात पोबारा केला :-) काही लोक बाहेरून डब्यात चढत असताना त्यांच्या लक्षात आले कि इकडे काही काळेबेरे आहे. ते लगेच मागच्या डब्याकडे गेले. एक गोष्ट माझ्या लक्षात आली कि एवढ्या शिस्तीच्या ब्रिटीश लोकांपैकी एकही जण त्यांना शांत करायच्या फंदात पडला नाही अथवा त्यांना ओरड्लाही नाही! थोड्या वेळाने गार्ड डब्यात आला!

गार्डने प्रथम भांडण थांबवायचा प्रयत्न केला. पण ते अजूनच जोरात भांडू लागले. त्यांचा राग आपल्यावर कधी निघेल या भीतीने गार्डही जास्त बोलत नव्हता. शेवटी त्याने दुसऱ्या एका गार्डला मदतीला बोलावले. तेवढ्या वेळात मीही आता वैतागलो होतो. एव्हाना बाकीचे ब्रिटीश डब्यातून निघून गेले होते आणि राहिलेले बहुधा त्या दारूड्यांचेच दोस्त असावेत. त्यात काळा माणूस मी एकटाच होतो. मलाही आता भीतीपेक्षा कटकट जास्त होऊ लागली होती. आवाज टिपेला पोचला होता. मीहि मुकाट्याने डब्यातून उतरलो आणि चांगले ३/४ डबे मागे जाऊन बसलो.
वाटले आता तरी संपले. पण आपले नशीब फार थोर असते, त्या गार्डने त्यातील एका ग्रुपला माझ्याच डब्यात पाठवून दिले! ते थोडे शांत बसले पण माझ्याकडे कुत्सितपणे पाहत होते. "हा पप्पू पहिल्याच डब्यातून आलाय" हे त्यांना कळले असावे. माझ्या बरोबरचे गोरे मग पुन्हा जीव मुठीत धरून बसले. एक गोरा माणूस आपल्या बायकोचा हात धरून होता. नक्की कोण घाबरलेय तेच कळत नव्हते. जवळ जवळ २०/२५ मिनिटे लेट झाल्यानंतर मग गाडी निघाली. आता मात्र गाडी सुसाट निघाली. मधल्या एक दोन स्टेशनांवर आम्हाला वैताग देणारे हे महाभाग उतरून गेले आणि सर्वांनाच हायसे वाटले.

मी रात्री दहाला स्टेन्सला उतरलो आणि सुनसान रस्त्यावरून घराकडे चालू लागलो...

विलायतेतील केशकर्तन - सगळे न्हावी सारखेच!

अमेरिकेतल्या लोकांना कुठल्याही दुकानाची वा हॉटेलची चेन काढल्याशिवाय चैन पडत नाही असे म्हणतात! या लोकांनी अगदी न्हाव्याच्या धन्द्यालाही सोडलेले नाही. गोल्डनमध्ये एका अशाच चेन मधले केस कापायचे दुकान होते! चेनचे नाव छान होते - "कॉस्ट कटर्स". घराजवळ चालत जाण्यासारखे असल्यामुळे आम्ही इथेच कटिंगला जात असू. इथे केस कापायला सर्व मुलीच होत्या आणि त्यामुळे सुरुवातीला अगदी कसतरीच वाटायचं :-)


दुकानात गेल्यावर पहिल्यांदा नंबर लावावा लागे. गर्दी असेल तर शेजारील बाकावर अमेरिकेतील गुळगुळीत मासिके वाचत बसायचे. त्यानंतर एखादी बाई वा मुलगी बोलावत असे. त्यातल्या त्यात सुंदर दिसणारीकडे आपला नंबर लागावा असे आम्हाला वाटे. पण नशीब नेहेमीच थोर नसे. एकदा डोके त्यांच्या हातात दिले कि मग आपण विचार करणे सोडावे. मुली खूप गप्पिष्ट होत्या. कुठून आला, कुठे नोकरी करता इत्यादी प्रश्न तयार असायचे. मग आपणही काहीतरी विषय काढून त्यांना प्रश्न विचारायचे - असे हे रुटीन चालत असे. केस कापून झाले कि मग बेसिनमध्ये डोके धुवायचे. आपले न्हावी जसे "दाढीहि करू का?" विचारतात तसे एकदा एका बाईने मला "कोंडा खूप झाला आहे, शाम्पू करू का?" असे विचारले. मी म्हंटले बघूया करून. तिने माझे डोके बेसीन मध्ये घालून शाम्पू लावून धु धु धुतले. नंतर जाताना एक २०$ चा "टी-ट्री" नावाचा शाम्पूही गळ्यात मारला. तो पुढे ६ महिने चालला होता.

कॉस्ट कटर्स चा रेट जरा जास्ती होता १४$. आणखी वरती २$ टीप पण द्यावी लागे. शिवाय tax! गोल्डन मध्ये दुसरे एक "हेअरीटेज (Hairytage)" नावाचे दुकान होते तिथे १०$ मध्ये कटिंग करून देत म्हणे. लांब असल्याने आम्ही कधी गेलो नाही. कार घेऊन केस कापायला कोण जाणार? कॉस्ट कटर्स मध्ये मी एकदा मजेशीर दृश्य पाहिले होते. तिथली एक मुलगी प्रवेश द्वाराच्या पुढील व्हरांड्यात सिगारेट पीत आपल्या बॉयफ्रेंडशी गप्पा मारीत होती. मी गेलो तेव्हा जास्त लोक नसावेत. पण मी आत गेल्यावर हि बया लगेच सिगरेट टाकून आणि त्या बाप्याला टाटा करून आत आली! माझे केस कापायला. हि जरा उडानटप्पू असावी. नेहेमी एक कटिंग झाली कि सिगरेट ओढायला बाहेर पळत असे. असो.

एकंदरीत आपले न्हावी आणि अमेरिकेतल्या या न्हाविणी यांच्यात मला जास्त फरक वाटला नाही ....
इंग्लंड मध्ये असताना चार महिन्यांच्या वास्तव्यात केस कापायचा प्रसंग एकदाच आला! इथे ज्या दुकानात गेलो होतो तिथे एक मध्यपूर्वेतील माणूस (बहुदा अब्दुल) ते दुकान चालवत असे. बाहेरचा रेट १० पौंड असताना हा ५ पौंड घेत असे. हा सुरुवातीचा discount होता आणि नंतर त्यानेही रेट वाढवला. इथेही खूप गर्दी होती आणि जवळपास एका तासाच्या तपस्येनंतर मला नंबर मिळाला. अब्दुल ने कटिंग मात्र चांगली केली आणि तो त्याच्या तोडक्या मोडक्या इंग्रजीत गप्पाहि मारत होता. त्याला सलाम ठोकून विदेशातील ती शेवटची कटिंग करून मी बाहेर पडलो ...

Yong Zhao eats Aamti Bhaat!

It is a common trend of the Chinese people living in United States to acquire more user friendly american names. For instance, Ching Wantung will be called as Peter Or Wenyan Shi will be called as Martha. Bernard was one such guy whose real name was Yong Zhao (now don't ask me how to pronounce that!).  He travelled to Vancouver in Canada and then to Denver as a consultant for my company. Yong Zhao was a very simple and helpful person. He used to stay a little farther than us from the office. Neverthless, he would walk down to the bus stop a few hundred meters away in the dreading cold when the temperature was below -10 degrees celcius! Perhaps, it was still warmer than Canada :-)

We used to pity him and give a lift many a times to drop him home. He never expected us to do that however and carried on all alone. Though a professional consultant in US, Bernard would be eager to help us even during non-working hours or weekends. On one such weekend in the November of 2006, we were trying to fix something on a sloppy project. My room-mate Naveen required his help and asked me if we can get him at our place that evening. It was snowing heavily and Bernard agreed to come by. He arrived and worked for couple of hours to fix the problems we had.

It was almost 8 in the evening and I was preparing rice and indian curry for our dinner. We hardly could sneak out of the house for the super store due to the snow. We first prepared Knorr's Sweet Corn soup and served it to Bernard wondering if he would like the indian taste of the soup. And to our surprise, he liked it a lot. It was late, so we requested him to stay for dinner as well. He was ok to have the curry-rice without any meat in it :-)

We all sat together on the floor for dinner as usual and Bernard had a nice dinner of amti-bhaat with us. He enjoyed it too on a cold night! It was really satisfying for us to see him eating our food. It is very difficult to forget this incident! Where will Bernard be today? In US, Canada or back to China? Will he remember eating the indian curry rice with his indian colleagues?...

अब्राहम लिंकनचे हेडमास्तरांना पत्र!

अब्राहम लिंकनने आपल्या मुलाच्या शाळेतील हेड मास्तरांना लिहिलेले हे पत्र. अत्यंत थोडक्यात हे पत्र जगात कसे वागावे याचे "युनिव्हर्सल" तत्त्वज्ञान सांगते.

He will have to learn, I know, that all men are not just, all men are not true. But teach him also that for every scoundrel there is a hero; that for every selfish Politician, there is a dedicated leader… Teach him for every enemy there is a friend,
Steer him away from envy, if you can, teach him the secret of quiet laughter.

Let him learn early that the bullies are the easiest to lick… Teach him, if you can, the wonder of books… But also give him quiet time to ponder the eternal mystery of birds in the sky, bees in the sun, and the flowers on a green hillside।

In the school teach him it is far honourable to fail than to cheat… Teach him to have faith in his own ideas, even if everyone tells him they are wrong… Teach him to be gentle with gentle people, and tough with the tough।

Try to give my son the strength not to follow the crowd when everyone is getting on the band wagon… Teach him to listen to all men… but teach him also to filter all he hears on a screen of truth, and take only the good that comes through।

Teach him if you can, how to laugh when he is sad… Teach him there is no shame in tears, Teach him to scoff at cynics and to beware of too much sweetness… Teach him to sell his brawn and brain to the highest bidders but never to put a price-tag on his heart and soul।

Teach him to close his ears to a howling mob and to stand and fight if he thinks he’s right। Treat him gently, but do not cuddle him, because only the test of fire makes fine steel.

Let him have the courage to be impatient… let him have the patience to be brave. Teach him always to have sublime faith in himself, because then he will have sublime faith in mankind.
This is a big order, but see what you can do… He is such a fine little fellow, my son!

~ Abraham Lincoln

चंद्राचे अश्रू!

चंद्रावर पाणी सापडल्याचे ऐकून चंद्राचे मनोगत सांगणारी एक कविता सुचली ...

पाणी न्हवेच ते! मज वाटे अश्रू - चंद्राचे असती !
चंद्र म्हणे धन्य मानवा असे तुझी प्रगती.

घिरट्या घाली मी पृथ्वी भवती लक्ष लक्ष वर्षे.
थक्क करी तुझी वाटचाल, पाहिली मी हर्षे.

नाही दुसरे कोणी, या विश्वात असे माझी एक पृथ्वी माय.
वसुन्धरेने दिधले जीवन,तिचे फेडशील पांग काय?

रुसला पाऊस, झाडे पडली, अन् तप्त जाहली धरती।
कितीक करसी अत्याचार ते, तुज होईल कारे उपरती?

नयन तुझे माझ्यावरती आता, भय हे मजला वाटे.
तुझ्या लुटीला रान मोकळे, नाहीच कसले काटे.

एकच आर्जव करतो आता, जा परत फिर मनुजा.
या चंद्राला राहूदेत कि, फक्त कल्पनेत कविच्या !

न्यूयॉर्क ते डेन्व्हर - व्हाया सिनसिन्याटी !

५ सप्टेम्बर, २००५ ची न्यूयॉर्क मधली पहाट. सकाळी ४:३० वाजता तेथील गल्ल्यांमधून आम्ही जे. ऍफ़. के शोधत फिरत होतो. दोन दिवसापूर्वी रेंट केलेल्या SUV मधून न्यूयॉर्क - नायगारा - न्यूयॉर्क असा प्रवास करून अगदी थकून गेलो होतो. मी आणि अजित मागच्या सीटवर ब्यागा सांभाळत पेंगत बसलो होतो. नुपूर आणि चेतन पुढील सीट्स वरून आम्हाला एअरपोर्टवर सोडण्याची जबाबदारी पार पाडत होते. चेतन ड्रायव्हर आणि नुपूर न्याव्हीगेटर!
सकाळी ६ ला सुटणारे डेन्व्हर - सिनसिन्याटी विमान आम्हाला पकडायचे होते. आणि आता आम्हाला अंधारात एअरपोर्टचा रस्ताच सापडत न्हवता. झोपेतून जागे होऊन पाहतो तो चेतन कुठल्या तरी पेट्रोल पंपावर चौकशी करीत असायचा. असे बहुतेक ३/४ दा झाले. पण कुणालाही जे. ऍफ़. के चा पत्ता सांगता आला नाही. हे म्हणजे आग्र्यामध्ये ताजमहाल माहित नसण्यासारखे झाले! ५ वाजत आले, फ्लाईट ची वेळ जवळ आली पण एअरपोर्टचा पत्ता न्हवता.
शेवटी काय चमत्कार झाला माहित नाही, पण एकदाचा तो दिसायला लागला. आमचा जीव भांड्यात पडला. चेतन आणि नुपूर आम्हाला सोडून पुन्हा मार्गस्थ झाले. आम्ही पळत पळत आत जाऊन इ-चेक इन केले. ५:२० झाले होते, पुन्हा धावत आमच्या गेटवर पोहोचलो. तिथे पाहतो तो काय विमान अर्धा तास लेट होते. डेल्टाचा पायलटच आजारी पडला होता. मग आम्हाला दुसऱ्या एका विमानाने अटलांटा वरून जायचा ऑप्शन दिला गेला. थोडे हताश होऊन वाट पाहिल्यावर दुसरा पायलट मिळाला त्यांना! आमचे बोर्डिंग चालू झाले. आता गेटामधून आत जाऊन बोर्डिंग पाइंटवर आलो आणि पाहतो तो काय तिथे विमानच न्हवते....
पुढे एक जीना होता. तिथून खाली पहिले तेव्हा ते डेल्टा चे २५/३० सीटर छोटे विमान दिसले. खाली आलो. अजित च्या हातात आमची छोटी ब्याग होती. ती नेहेमीच्या विमानात क्याबीन लगेज म्हणून चालते. पण इथे आम्हाला ती चेक-इन करावी लागली. विमानाच्या मागच्या डिकी मध्ये ती ब्याग टाकून आम्हाला रीतसर रिसीट दिली गेली. जिना चढून विमानात स्थानापन्न झालो. आता लक्षात आले कि तिकडे जास्त कोणी एअरहोस्ट वा होस्टेस न्हवते. एकच काळा माणूस लोकांना ब्यागा ठेवायला मदत करीत होता. तो आणि पायलट एवढे दोनच कर्मचारी डेल्टा तर्फे विमानात हजर होते. आम्ही अवाक झालो! त्या काळ्या माणसाला काही जमत न्हवते म्हणून शेवटी चिडून पायलटच बाहेर आला. त्याने स्वतः लोकांच्या ब्यागा लावल्या. मी आणि अजितने हे दृश्य कधीही पाहिले न्हवते. आम्ही सीट बेल्ट लावले, काळा माणूस कॉकपिटच्या मागे एका फळीवर आमच्याकडे तोंड करून बसला. या प्रवासात आम्हाला खायला सोडा, साधे पाणी पण मिळाले नाही.
विमान म्हणजे एक उडणारी एसटी बसच वाटत होती. छोट्या विमानावर तेवढा कॉन्फिडन्स येत नाही मात्र :-) न्यूयोर्कहून सिनसिन्याटीला जायला जवळपास दीड तास लागतो. ८ ला सुटलेले विमान ९:३० ला तिथे पोहोचले. सिनसिन्याटी हे ओहायो नावाच्या राज्यात आहे. आम्ही भराभरा उतरलो. एअरपोर्टवरील बसमधून दुसऱ्या गेटवर गेलो. जरा घसा गरम करावा म्हणून कॉफी घेतली, तेवढ्यात पुढच्या विमानाची वेळ झाली. डेन्व्हरला जाणारे डेल्टाचे विमान. हे जरा मोट्ठे होते. कॉफी तशीच कचऱ्यात टाकून आम्ही बोर्डिंग केले.
शेवटी एकदाचे डेन्व्हरला पोहोचलो. तेव्हा तिथे १० वाजले होते आणि न्यूयोर्क ला १२! पटकन पार्किंग मध्ये आलो आणि आमची कार घेऊन गोल्देन कडे सुसाट सुटलो. पार्किंग चे ३ दिवसाचे ७०$ भरले! हेच आम्ही न्यूयोर्क मध्ये ८ तासांचे भरले होते :-).
३ दिवसांच्या सफरी नंतर आता लगेच ऑफिस गाठायचे होते ....